Bezpodstawne wzbogacenie zgodnie z art. 405 kodeksu cywilnego odnosi się do osoby, która bez podstawy prawnej uzyskała korzyść majątkową kosztem innej osoby. Jest ona zobowiązana do wydania korzyści w naturze lub, jeśli jest to niemożliwe, do zwrotu jej wartości. Co jeszcze warto wiedzieć o bezpodstawnym wzbogaceniu? Jakie są przesłanki do jego wystąpienia?
Bezpodstawne wzbogacenie – podstawowe informacje
Pojęcie bezpodstawnego wzbogacenia ustanowiono w rzymskim prawie cywilnym. Jego istotą było i jest wzbogacenie odbywające się kosztem innej osoby, które nie musi jednak wiązać się wyłącznie z korzyścią majątkową. W każdym przypadku osoba, która wzbogaciła się bezpodstawnie, ma jednak obowiązek oddania danego świadczenia osobie pokrzywdzonej.
Mówiąc, że bezpodstawne wzbogacenie nie musi dotyczyć jedynie korzyści majątkowej, mamy na myśli także sytuacje, w których np. ktoś korzystał bezpłatnie z usługi, która wymagała opłaty. Może tak być również w przypadku, jeśli ktoś został zwolniony bez żadnego uzasadnienia z zadłużenia albo korzystał z praw osób trzecich. O bezpodstawnym wzbogaceniu mowa również, gdy osoba zdobyła pewne prawa, rozszerzenie praw już istniejących, jak również oszczędzenie wydatków.
Podkreślić należy, że bezpodstawne wzbogacenie powinno mieć wartość, którą można wyrazić kwotowo. Może do niego dojść zarówno poprzez działanie osoby wzbogaconej, jak i zubożonej lub osoby trzeciej. Co ważne, istnieje także możliwość, że bezpodstawne wzbogacenie nastąpi w wyniku wystąpienia pewnych zdarzeń lub nawet przyczynią się do niego siły natury.
Przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia
Przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia to:
- wzbogacenie jednego podmiotu,
- zubożenie drugiej strony,
- wyraźny związek między wzbogaceniem a zubożeniem,
- wystąpienie wzbogacenia bez podstawy prawnej (gdy nie jest ono wynikiem zarobienia pieniędzy czy np. wymiany).
Pozew o bezpodstawne wzbogacenie można wytoczyć, jeśli jedna osoba wzbogaciła się kosztem drugiej (niekoniecznie finansowo), a taki stan rzeczy nastąpił bez podstawy prawnej. Wskazane przesłanki muszą wystąpić łącznie. Jeżeli nie będzie chociaż jednej z nich, nie będzie można mówić o przestępstwie z art. 405 Kodeksu cywilnego.
Przykłady bezpodstawnego wzbogacenia
Na czym w praktyce polega bezpodstawne wzbogacenie? Przykłady takiego działania to m.in.:
- skorzystanie z usług kosmetyczki robiącej manikiur i wyjście z salonu bez zapłaty,
- zabranie z portfela rodzica 200 zł bez jego zgody,
- przypadkowe przelanie środków na konto osoby trzeciej z myślą o tym, że są przekazane np. na poczet banku, w którym ma się kredyt (wola i wiedza osoby wzbogaconej nie ma znaczenia, więc można się nią stać nieświadomie),
- spakowanie do torby z zakupami rzeczy, którą zostawił w sklepie poprzedni kupujący.
W związku z bezpodstawnym wzbogaceniem się można zwiększać aktywa (np. posiadane pieniądze, biżuterię, inne dobra), zmniejszać pasywa bądź oszczędzić na pewnych wydatkach (np. na rachunkach za prąd, ratach kredytu).
Zwrot bezpodstawnego wzbogacenia
Przepisy kodeksu cywilnego stanowią, że przejście wartości z jednego majątku do drugiego musi mieć swoje uzasadnienie. Jakie przesłanki należy spełniać, by uzyskać zwrot bezpodstawnego wzbogacenia? Po pierwsze należy do nich uzyskanie korzyści majątkowej przez dany podmiot. Po drugie (co istotne) chodzi o brak podstawy prawnej do otrzymania tej korzyści. Po trzecie to kosztem tego podmiotu nastąpiło przejście wartości majątku do bezpodstawnego wzbogacenia. Po czwarte – zaistniało wzbogacenie, a także zubożenie.
Zwrot bezpodstawnego wzbogacenia przysługuje, gdy osoba uzyskała korzyść majątkową kosztem innej osoby i ma obowiązek wydania korzyści w naturze. W przypadku, jeśli jest to niemożliwe, osoba, która wzbogaciła się bezpodstawnie, powinna oddać prawa uzyskane w zamian za korzyść.
Bezpodstawne wzbogacenie: kiedy nie trzeba zwracać przedmiotu wzbogacenia?
Kiedy nie trzeba zwracać uzyskanych za jego sprawą korzyści? Zgodnie z art. 409 k.c., obowiązek wydania korzyści jest aktualny jedynie w czasie, gdy samo wzbogacenie jest aktualne.
W praktyce oznacza to, że jeżeli wzbogacający zużył już rzecz wzbogacenia lub utracił korzyść z niej i nie jest już wzbogacony (np. nabył za pieniądze alkohol i go wypił), to nie jest zobowiązany do zwrotu uzyskanej korzyści. Istnieje jednak wyjątek od tej reguły. Zgodnie z nim wzbogacony musi oddać osiągniętą korzyść, jeśli w czasie jej zużywania liczył się z obowiązkiem zwrotu. Ważna jest tutaj kwestia dobrej i złej wiary w trakcie wyzbywania się korzyści.
Pomoc prawna przy bezpodstawnym wzbogaceniu się — na czym polega?
Jeżeli padłeś ofiarą wzbogacenia się Twoim kosztem, możesz dochodzić swoich praw przed sądem. Jak udowodnić bezpodstawne wzbogacenie? Trzeba wykazać, że w danej sytuacji doszło do spełnienia przesłanek związanych z tym czynem. Warto też wystosować wezwanie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, które pomoże Ci przygotować prawnik. W razie potrzeby zajmie się on również skierowaniem sprawy na drogę sądową oraz wypełnieniem związanych z tym dokumentów czy opracowaniem strategii działania dla konkretnej sytuacji.
