3 lipca 2024 r. Sąd Najwyższy wydał wyrok w sprawie oznaczonej sygnaturą III USKP134/23, dotyczącej interpretacji art. 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.Kluczowym problemem było ustalenie, czy małżonek rolnika, opuszczając wspólny dom zpowodu przemocy domowej, nadal może podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników.Wyrok wzbudził znaczne zainteresowanie prawnicze, ponieważ porusza tematykę granicyobowiązku współdziałania małżonków dla dobra rodziny oraz jego wpływu na prawaubezpieczeniowe.

Stan faktyczny

Sprawa dotyczyła osoby, która po wyprowadzeniu się z gospodarstwa rolnegoprowadzonego przez męża z powodu przemocy fizycznej i psychicznej, została pozbawionaprawa do ubezpieczenia społecznego rolników. Decyzję tę wydał Prezes Kasy RolniczegoUbezpieczenia Społecznego, wskazując, że opuszczenie gospodarstwa oznaczałozaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej ani niepozostawanie w gospodarstwiedomowym bezpośrednio z nim związanym.

Skarga opierała się na twierdzeniu, że wykonywano czynności na rzecz gospodarstwa wtakim zakresie, na jaki pozwalał stan zdrowia, w tym opiekę nad wspólnymi dziećmi. Sądyobu instancji oddaliły roszczenie, wskazując na literalną interpretację ustawy oubezpieczeniu społecznym rolników. Skarga kasacyjna wniesiona do Sądu Najwyższegorównież nie przyniosła rezultatu.

Kluczowe tezy wyroku

1. Obowiązek współdziałania małżonków: Sąd Najwyższy podkreślił, że zgodnie z art. 23 i 27 Kodeksu rodzinnego iopiekuńczego małżonkowie są obowiązani do współdziałania dla dobra rodziny.Obowiązek ten może być realizowany poprzez osobistą pracę na rzeczgospodarstwa domowego lub gospodarstwa rolnego. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może obejmować pracę w gospodarstwiedomowym, o ile pozostaje ono w bezpośrednim związku z gospodarstwem rolnym.2. Definicja gospodarstwa domowego bezpośrednio związanego z gospodarstwemrolnym: Sąd Najwyższy wskazał, że bezpośredni związek między gospodarstwem rolnym adomowym wymaga funkcjonalnej całości gospodarczej i miejscowego powiązania.W przypadku opuszczenia przez małżonka gospodarstwa domowego brak jesttego rodzaju związku.

3. Brak znaczenia przyczyn opuszczenia gospodarstwa: Przyczyny opuszczenia gospodarstwa, w tym naganne zachowanie drugiegomałżonka, nie mają znaczenia dla oceny istnienia obowiązku ubezpieczeniowegow KRUS. Przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie dopuszczająstosowania klauzul generalnych, takich jak zasady współżycia społecznego.

Konsekwencje praktyczne

Literalna wykładnia przepisów:

 Wyrok wskazuje na rygorystyczne stosowanie przepisów ustawy o ubezpieczeniuspołecznym rolników. Pracodawcy i ubezpieczeni powinni szczegółowoanalizować, czy spełniają ustawowe przesłanki podlegania ubezpieczeniu, wszczególności w sytuacji zmiany miejsca zamieszkania.2. Brak elastyczności w stosowaniu klauzul generalnych: Wyrok może być postrzegany jako ograniczenie ochrony socjalnej dla osób, którew trudnej sytuacji życiowej opuszczają gospodarstwo rodzinne. Sąd Najwyższywyraźnie wykluczył stosowanie klauzul generalnych w publicznoprawnychstosunkach ubezpieczeniowych.3. Wpływ na politykę socjalną: Sprawa może być impulsem do rozważenia zmian legislacyjnych, którepozwoliłyby na elastyczniejsze podejście do sytuacji małżonków opuszczającychgospodarstwo z powodu przemocy lub innych sytuacji losowych.4. Związek prawa rodzinnego z przepisami ubezpieczeniowymi: Wyrok wyraźnie pokazuje granice pomiędzy regulacjami prawa rodzinnego austawą o ubezpieczeniu społecznym rolników. Obowiązek współdziałania dladobra rodziny, o którym mowa w art. 27 k.r.o., nie zawsze znajduje bezpośrednieodzwierciedlenie w przepisach ubezpieczeniowych, które opierają się naobiektywnych przesłankach podlegania ochronie.

Wyrok III USKP 134/23 pokazuje potrzebę rozważenia zmian legislacyjnych, któreuwzględniałyby sytuacje szczególne, takie jak przemoc domowa czy inne zdarzenia losowe.Zastosowanie bardziej elastycznych kryteriów podlegania ubezpieczeniu mogłoby zapewnićlepszą ochronę dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej.

Podsumowanie

Wyrok Sądu Najwyższego z 3 lipca 2024 r. stanowi ważny głos w sprawie interpretacjiobowiązków małżonków w kontekście prawa ubezpieczeniowego. Rygorystyczna wykładniaprzepisów podkreśla konieczność ścisłego przestrzegania ustawowych przesłanekpodlegania ubezpieczeniu w KRUS. Wyrok ten może mieć daleko idące konsekwencjepraktyczne, nie tylko dla rolników i ich rodzin, ale także dla kształtowania polityki socjalnej wPolsce.