Każde dziecko ma prawo do szczęśliwego i bezpiecznego dzieciństwa. Niestety biologiczni rodzice nie zawsze są mu w stanie je zapewnić, a przyczyny takiej sytuacji mogą mieć zróżnicowane podłoże. Rozwiązaniem, które może w takiej sytuacji zapewnić ochronę małoletniego, jest piecza zastępcza. Co to jest? Co warto o niej wiedzieć?

Czym jest piecza zastępcza?

Zgodnie z definicją piecza zastępcza jest rodzinną lub instytucjonalną formą opieki sprawowaną nad dziećmi w przypadku niemożności zapewnienia im opieki i wychowania przez rodziców. Aby wszcząć i zrealizować procedurę konieczne jest spełnienie konkretnych przesłanek.

Przesłanki umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej

Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej może nastąpić wyłącznie wówczas, gdy wcześniej zastosowano inne środki i formy pomocy rodzicom dziecka, które nie doprowadziły do usunięcia stanu zagrożenia dobra dziecka, a w szczególności zagrożenia jego życia lub zdrowia. Należy również podkreślić, że umieszczenie małoletniego w pieczy zastępczej wbrew woli rodziców wyłącznie z powodu ubóstwa jest niedopuszczalne.

Na jaki czas umieszcza się dziecko w pieczy zastępczej? Kto może stać się rodziną zastępczą dla dziecka?

Dziecko zostaje umieszczone w pieczy zastępczej do momentu spełnienia warunków, który umożliwią im powrót do rodziny lub do momentu umieszczenia ich w rodzinie przysposabiającej.

Sąd może powierzyć sprawowanie pieczy zastępczej małżonkom lub osobie, którzy są wstępnymi bądź rodzeństwem dziecka. Funkcję tę mogą pełnić także osoby, które nie są wstępnymi ani rodzeństwem dziecka, ale są wpisane do rejestru osób zakwalifikowanych do jej pełnienia, jako rodzina zastępcza zawodowa, rodzina zastępcza niezawodowa albo prowadzących rodzinny dom dziecka.

Prawa i obowiązki rodziny zastępczej

Rodzina zastępcza ma obowiązek i prawo wykonywania bieżącej pieczy nad dzieckiem w kwestii jego wychowania i reprezentowania w tych sprawach, a zwłaszcza w dochodzeniu świadczeń przeznaczonych na zaspokajanie jego potrzeb. Rodzina zastępcza zawsze kieruje się dobrem dziecka, a w szczególności jego prawem do wiedzy o swoim pochodzeniu i podtrzymywaniem kontaktu z rodziną naturalną. Szanuje jego godność i chroni przed wszelkimi formami przemocy.

Rodzina zastępcza zapewnia dziecku odpowiednie warunki bytowe i rozwojowe. Daje także możliwość zaspokajania indywidualnych potrzeb małoletniego w zależności od jego stanu zdrowia i poziomu rozwoju. Zapewnia również właściwą edukację i rozwój zainteresowań oraz odpowiednie warunki do odpoczynku i organizacji czasu wolnego.

Wniosek o ustanowienie rodziny zastępczej — jak wygląda? Kto może go złożyć?

Polski system prawny pozwala złożyć wniosek o ustanowienie rodziny zastępczej. Aby został pozytywnie rozpatrzony, wnioskodawcy muszą spełnić poniższe warunki:

gwarantować sprawowanie obowiązków związanych z pieczą nad małoletnim,
nie być pozbawionym, nie mieć ograniczonej i zawieszonej władzy rodzicielskiej,
wypełniać obowiązek alimentacyjny, jeśli jest nałożony,
nie mieć ograniczonej zdolności do czynności prawnej,
przebywać w Polsce,
przedstawić zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do sprawowania pieczy,
przedstawić opinie o spełnianiu predyspozycji to tego, by stać się rodziną zastępczą (dokument od psychologa);
wskazać motywacje do pełnienia funkcji w życiu dziecka,
zapewniać optymalne warunki bytowe i mieszkaniowe,
przedstawić zaświadczenie o niekaralności za umyślne przestępstwo.

Wniosek może złożyć jeden z rodziców, babcia lub np. rodzeństwo, ale też osoby niepowiązane z małoletnim więzami krwi. Rozpatrując sprawę o ustanowienie rodziną zastępczą, sąd uwzględnia przede wszystkim osoby spokrewnione z dzieckiem, jeśli mają one warunki i predyspozycje do właściwego sprawowania opieki w formie, jaką jest tymczasowa piecza zastępcza. Sąd w całym procesie kieruje się też zasadą nierozłączania rodzeństwa.

Czy powrót dziecka do rodziny biologicznej po pieczy zastępczej jest możliwy?

Powrót dziecka do rodziny biologicznej po pieczy zastępczej jest w pełni możliwy w prawnego punktu widzenia. Ta forma wsparcia nie odbiera rodzicom na stałe możliwości sprawowania opieki nad pociechą. Zapewnia jedynie wsparcie na czas występowania przeszkód, które uniemożliwiają realizację obowiązków rodzicielskich we właściwy sposób.

Piecza zastępcza a władza rodzicielska

Piecza zastępcza a władza rodzicielska: jak umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej wpływa na prawa i obowiązki rodziców biologicznych? Piecza zastępcza stanowi formę ograniczenia władzy rodzicielskiej. Należy jednak pamiętać, że w takiej sytuacji rodzice są uprawnieni, a nawet zobowiązani do decydowania o sprawach istotnych dla małoletniego.

Prawo rodzinne, w tym procedura ustanowienia pieczy zastępczej, to delikatne i zawiłe ustawodawczo tematy. Jeśli dana rodzina wątpliwości w zakresie swoich praw oraz obowiązków w konkretnej sytuacji, warto rozważyć konsultację prawną. Prawnik rodzinny przedstawi konsekwencje konkretnych działań i postanowień, a także poinformuje o tym, jakie są możliwości w danej sytuacji. Może reprezentować interesy rodziców, dziecka, a także osób chcących stać się dla małoletniego rodziną zastępczą.