W obliczu systemu sprawiedliwości, każda osoba, przed którą zostały postawione zarzuty w procesie karnym, jest obdarzona fundamentalnym zestawem praw i obowiązków. W dzisiejszym wpisie na blogu przyjrzymy się temu ważnemu aspektowi prawa karnego, który ma kluczowe znaczenie dla zachowania równowagi między sprawiedliwością a ochroną interesów jednostki. Przyjrzymy się nie tylko temu, jakie prawa przysługują podejrzanemu, ale także jakie obowiązki ciążą na nim w trakcie procesu karnego.
Kim jest podejrzany?
Za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.
Kim jest oskarżony?
Za oskarżonego uważa się natomiast osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek wskazany w art. 335 § 1 tj. skazanie bez rozprawy lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.
Jakie są prawa podejrzanego?
Świadomość praw podejrzanego pomaga zapobiegać nadużyciom ze strony organów ścigania lub innych władz. Oświadczając podejrzanemu jego prawa, zapewnia się, że nie zostaną naruszone jego podstawowe prawa i wolności. Jeśli podejrzany jest świadomy swoich praw, może on bardziej skutecznie współpracować z adwokatem i przygotować obronę w procesie. Zrozumienie, jakie środki ochrony przysługują mu na etapie dochodzenia lub postępowania sądowego, pozwala mu lepiej chronić swoje interesy.
Przede wszystkim po otrzymaniu wezwania, podejrzanemu przysługuje prawo do ustalenia, o jaką sprawę chodzi. Organom ścigania nie wolno zataić informacji o treści zarzutu. Co istotne podejrzany ma możliwość złożenia wyjaśnień lub odmowy ich składania, a także odmowy odpowiedzi na pytania bez podania przyczyny. Jakie jeszcze uprawnienia posiada podejrzany?
- możliwość składania wniosków dowodowych oraz możliwość złożenia wyjaśnień do każdego dowodu,
- możliwość przesłuchania z udziałem obrońcy (prawo do obrony i posiadania do trzech obrońców jednocześnie),
- możliwość zapoznania się z dowodami postępowania po jego zakończeniu,
- możliwość wglądu do akt sprawy,
- możliwość składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa,
- możliwość zapoznania się z opinią biegłego,
- możliwość dopuszczenia do czynności przesłuchania świadków.
Osoba podejrzana może w każdym momencie postępowania przygotowawczego przyznać się do winy, jednak doświadczenie pokazuje, że prokuratura nie bierze pod uwagę okoliczności łagodzących, więc często w sądzie można uzyskać korzystniejszy wyrok.
Adwokat ze specjalizacją w sprawach karnych pomoże ochronić interes podejrzanego oraz dopilnować jego praw podczas postępowania.
Czy podejrzany musi składać zeznania?
Podejrzany wyjaśnia, a nie zeznaje. Podejrzany w postępowaniu karnym lub cywilnym ma prawo odmówić składania wyjaśnień. Oznacza to, że podejrzany nie jest zobowiązany do udzielenia odpowiedzi na pytania, które mogą go obciążyć w procesie karnym lub cywilnym.
Skutki odmowy składania wyjaśnień przez podejrzanego
Jednak odmowa składania wyjaśnień przez podejrzanego może mieć pewne konsekwencje. Na przykład, sąd lub organ ścigania może zastosować różne środki w celu zdobycia informacji lub dowodów, które mogą pomóc w postępowaniu. To może obejmować przesłuchanie innych świadków, poszukiwanie dowodów, analizę dokumentów lub inne działania śledcze.
Czy podejrzany może kłamać przy składaniu wyjaśnień?
Osoba podejrzana podczas składania wyjaśnień nie musi mówić prawdy. Związane jest to z brakiem pouczenia o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań (zatajania prawdy, mówienia nieprawdy w celu uniknięcia odpowiedzialności karnej). Podejrzany może wyjaśniać również kłamiąc, jednak w przypadku gdy utraci on wiarygodność może zostać skazany.
Jak wygląda przedstawienie zarzutów?
Przedstawienie zarzutów (czasem nazywane postawieniem zarzutów lub oskarżeniem) jest procesem, w którym organy ścigania lub prokuratura informują podejrzanego o konkretnych zarzutach wobec niego. Ten proces jest istotnym etapem postępowania karnego i ma na celu zagwarantowanie praw podejrzanego, a także rozpoczęcie formalnego procesu sądowego. Przedstawienie zarzutów jest kluczowym momentem w procesie karnym, ponieważ rozpoczyna formalny proces prawniczy. Podejrzany ma wtedy możliwość zapoznania się z zarzutami i podjęcia działań w celu obrony swoich praw i interesów.
Jak wygląda przesłuchanie w sprawie podejrzanego?
Podejrzany powinien zostać zawiadomiony listownie o terminie przesłuchania co najmniej 7 dni przed. W przypadkach wymagających szybkiej reakcji organ ścigający może wysłać zawiadomienie mailowo, telefonicznie oraz faksem. Gdy podejrzany nie będzie mógł stawić się na wyznaczony termin powinien zawiadomić wzywającego, który ustali nowy, korzystniejszy termin przesłuchania.
Jakie są obowiązki podejrzanego?
Osoba podejrzana pozostająca na wolności ma obowiązek stawienia się na każde wezwanie organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze. W sytuacji, gdyby zmienił miejsce pobytu/zamieszkania na okres dłuższy niż 7 dni, musi o tym poinformować. Musi on także poddać się m.in. takim czynnościom jak: pobranie odcisków palców, pobranie wymazu ze śluzówki policzków, sfotografowanie, okazanie, badania psychologiczne i psychiatryczne.
Podejrzany przebywający za granicą ma obowiązek wskazania adresata dla doręczeń w kraju. W przypadku, jeśli tego nie uczyni, pismo wysyła się pod ostatni znany adres w kraju, jeżeli jednak adresu tego nie ma, dołącza się je do akt sprawy i uważa za doręczone.
Obowiązki osoby oskarżonej
- oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom, które nie naruszają integralności ciała – zalicza się do nich: pobranie odcisków palców, fotografii oraz okazanie cech rozpoznawczych,
- badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele (oprócz chirurgicznych) pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia, z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest konieczne (oskarżony jest obowiązany poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin, np. śliny),
- pobraniu przez pracownika Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeśli jest to wymagane i nie zagraża zdrowiu oskarżonego lub innych osób.
Niewywiązanie się z obowiązków podejrzanego
W przypadku niespełnienia obowiązków przez podejrzanego może dość do zastosowania środków zapobiegawczych, również w charakterze izolacyjnym (areszt tymczasowy). Może dojść do przymusowego doprowadzenia podejrzanego oraz zastosować niezbędnej siły fizycznej lub obezwładnienia.
