Zgodnie z treścią przepisu art. 353 1 k.c., Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zasada swobody Umów, o której mowa w powyższym przepisie prawnym, ma jednak pewne ograniczenia. Konsekwencją ich naruszenia jest nieważność dokonanej czynności prawnej.
Bezwzględna nieważność Umowy
Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Podkreślić jednak należy, że jeżeli nieważnością dotknięta jest tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności sprawy wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.
Przez Ustawę na gruncie analizowanego przepisu prawnego, należy rozumieć Konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia (wydane w granicach ustawowego upoważnienia) i akty prawa miejscowego. Nieważność czynności prawnej może być konsekwencją sprzeczności czynności prawnej z przepisami różnych gałęzi prawa.
Sąd Najwyższy w wyroku z 28 października 2005 r., sygn. akt II CK 174/05, wskazał, że czynność cywilnoprawna wykorzystywana jako środek do osiągnięcia przestępczych celów jest nieważna na podstawie art. 58 § 1 kc.
Sprzeczność czynności prawnej z ustawą występuje, gdy zawiera ona postanowienia niezgodne z ustawą, nie uwzględnia zakazu ustawowego lub nie zawiera treści nakazanej przez ustawę.
Sprzeczność z ustawą zachodzi również w sytuacji, gdy czynność prawna jest zawarta z pominięciem wymaganej formy albo gdy czynność prawna została dokonana bez wymaganego zezwolenia.
Jako czynność prawną sprzeczną z ustawą uznaje się również czynności prawne mające na celu obejście ustawy.
O ile ustalenie czy umowa jest sprzeczna z ustawą nie powinno nastręczać trudności, to nieco trudniejsza bywa ocena, czy umowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
W uchwale Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2012 r., sygn. akt III CZP 84/2012, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania.
W orzecznictwie wskazano również, że każda ze stron umowy zobowiązana jest powstrzymać się od jakichkolwiek zachowań, które świadczą o braku respektu dla interesów partnera lub wywołują uszczerbek w tych interesach (por. wyrok Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2010 r., sygnatura IV CSK 555/09).
